دفتر مشق

فهرست مشاهدات:

به جای آن كه برای دانش آموز تكلیفی معین كنید تا انجام دهد و شما بر اساس نتیجه ی كار او میزان موفقیتش را در انجام آن تكلیف اندازه گیری كنید، زمانی كه او درگیر انجام تكلیف است، كارش را به دقت مشاهده كنید و در یابید كه به چه كمكی و تا چه اندازه نیازمند است تا بتواند كارش را به درستی انجام دهد. این رویكرد در ارزشیابی تنها به سنجش دانش آموز نمی پردازد، بلكه سیستم تعلیم و تربیت هم به همراه دانش آموز پیوسته آزمایش می شود تا اطلاعاتی در مورد میزان موفقیت هر یك به دست آید.

روشهای سنجش مشاهده ای:

روشهای مبتنی بر مشاهده بسیار فراوان و متنوع اند و در حوزه های فعالیتی گوناگون فراتر از چهار چوب كلاس درس مورد استفاده قرار می گیرند. به رغم این تنوع روش ها معروفترین فنون مشاهده ای قابل استفاده در سه دسته زیر قرار داده اند:

1- فهرست وارسی          2- مقیاس درجه بندی          3- واقعه نگاری

روش فهرست وارسی:

—                     روش فهرست وارسی یك شیوه نظام دار ( سیستماتیك ) برای گزارش قضاوتهای مشاهده گر یا مشاهده گران است. با این روش می توان معلوم نمود كه در عملكرد شخص مورد سنجش ( یا محصولی كه او تولید كرده است ) ویژگیهای مورد نظر موجود اند یا نه. کوپر درباره ویژگی های مورد نظری كه قرار است با روش فهرست وارسی سنجش شوند مهم بودن را مورد تاكید قرار داده و گفته است: "از خود بپرسید كه آیا ویژگی یا ویژگیهای عملكرد یا فرآورده ی مورد نظر آن قدر مهم هستند كه لازم است بود یا نبود آنها دانسته شود. اگر جواب این سوال مثبت است آنگاه روش فهرست وارسی همان چیزی است كه به دنبالش می گردید.

چگونگی تهیه فهرست وارسی:

     تهیه فهرست وارسی عمل ساده ای است. كارهایی كه باید انجام دهید این است كه ابتدا فهرستی از رفتارها یا ویژگی های مهم را تهیه كنید و بعد غلطهای متداول را هم بر آن بیفزائید آخر سر این كه اقلام فهرست را به گونه ای كه بتوانید به راحتی از آنها استفاده كنید مرتب كنید. ( كوپر 1994 ) و درباره افزودن غلط های متداول به فهرست وارسی میگود وجود این گونه غلط ها در فهرست وارسی این وسیله را به صورت یك ابزار تشخیص در می آورد. و به كمك آن می توان اِشكالهای عملكرد یا محصول عملكرد فرد مورد سنجش را مشخص كرد.

ویژگیهای یك فهرست وارسی خوب:

1-  فهرست نسبتا كوتاه است.

2-  هر ماده فهرست به طور كاملا روشن موضوع مورد ارزشیابی را بیان می كند.

3-  هر ماده بر یك رفتار یا ویژگی قابل مشاهده تاكید می كند.

4-  تنها رفتارها یا ویژگیهای مهم منظور می شوند.

5-  ماده های فهرست به گونه ای آرایش می یابند که کل فهرست را به سادگی می توان مورد استفاده قرار داد. (نمونه فهرست وارسی برای سنجش عملكرد بنویسیم)

مقیاس درجه بندی مشاهده ای رفتاری:

     در مقیاس مشاهده ای رفتاری، فهرستی از رفتارها یا ویژگی های مهم كه باید از راه درجه بندی ارزش یابی شوند تهیه می گردد. در این مقیاس از مشاهده گر یا ارزش یاب خواسته می شود، تا تعیین كند رفتار یا رویداد مورد ارزیابی در طول مدتی معین، با چه درجه ای از فراوانی رخ داده است یا می دهد مثل نمونه داده شده. برای دیدن نمونه مقیاس درجه بندی رفتار روی لینك زیر كلیك كنید.

نمونمه مقیاس درجه بندی رفتار ( لینك از یكی از پست های قبلی می گیرم. )

روش مقیاس درجه بندی:

     روش مقیاس درجه بندی به روش فهرست وارسی شبیه است اما به عوض تعیین بود یا نبود رفتار یا ویژگی مورد ارزشیابی كه در روش فهرست وارسی مشخص می شود در مقیاس درجه بندی، درجه یا مقدار رفتار یا ویژگی تعیین می گردد. به سخن دیگر در مقیاس درجه بندی كیفیت مورد ارزشیابی قرار می گیرد. باز هم مانند فهرست وارسی، مقیاس درجه بندی وسیله ای فراهم میاورد كه به كمك آن می توان تمامی دانش آموزان یك كلاس یا گروهی از افراد را در ابعاد معینی مورد قضاوت قرار داد و در آن داوریهای مربوط به تك تك افراد را ثبت نمود.

     سه فایده روش مقیاس درجه بندی از دیدگاه گرانلاندولین:

1-  مشاهدات را به سوی جنبه های مشخص رفتار هدایت می كند.

2-  یك چهار چوب داوری برای مقایسه همه دانش آموزان در یك مجموعه ویژگی فراهم می آورد.

3-  روش مناسبی را برای ثبت داوریهای مشاهده گران فراهم می آورد.

انواع مقیاسهای درجه بندی:

—         مقیاس درجه بندی عددی

—         مقیاس درجه بندی نگاره ای

—         مقیاس درجه بندی نگاره ای توصیفی

خطا در مقیاس درجه بندی        

چهار خطای متداول؛

•   سهل گیری و دادن درجات بالا به رفتار                      
•   سخت گیری و دادن درجات پایین به رفتار                  
•   تمایل مرکزی و دادن درجات متوسط به افراد  ( گرایش مركزی؛ یعنی اینكه اكثرا نمره متوسط به      دانش آموزان دهیم. )               
•   هاله ای یا قضاوت در بر اثر پیش داوری های قبلی ( گرایش هاله ای؛ یعنی اینكه تحت تاثیر برخی كارها و اعمال دانش آموز به تمامی كارهای وی نمره خوب یا ضعیف دهیم. به عنوان مثال، دانش آموزی كه در درس ریاضی خوب و عالیست، در درس ورزش نیز به او نمره خوبی دهیم و ... )

روش واقعه نگاری

—                     روش واقعه نگاری یا روش ثبت رویداد به توصیفهای واقعی از رویدادها و اتفاقات معنی داری كه معلم ( مشاهده گر ) در نتیجه مشاهده از زندگی دانش اموزان به دست می آورد، گفته می شود.

برای اینكه روش واقعه نگاری بهترین نتیجه را به دست بدهد باید شامل ویژگیهای زیر باشد:

1-  توصیفی واقعی از آنچه اتفاق افتاده است و در وضعیت یا شرایطی كه اتفاق افتاده است بدست دهد.

2-  تفسیر از واقعه و اعمال پیشنهادی باید از توصیف واقعه مجزا باشد.

3-  هر یك از موارد ثبت واقعه باید تنها یك واقعه را شامل باشد.

4-  آنچه ثبت میشود باید از لحاظ رشد و تحول دانش اموز یا بازده های یاد گیری و هدفهای آموزشی رویداد مهمی باشد.

5-  تنها آن قسمت از ویژگیها یا حوزه های رفتاری مورد مشاهده و واقعه نگاری قرار گیرد كه با روش های دیگر ارزشیابی قابل ارزشیابی نباشد. از آنجا كه روش واقعه نگاری روشی وقت گیر است و در هر زمان با تعداد زیادی دانش آموز قابل کار بستن نیست بهتر است استفاده از آن را به مقاصد ویژه محدود كنیم.

عوامل موثر در استفاده بهینه از روش واقعه نگاری:

1-  از پیش تعیین كنید كه چه چیزی را مورد مشاهده قرار دهید، اما آماده ثبت رفتار های غیر معمول نیز باشید.

2-  آن مقدار از موقعیت را مشاهده كنید كه رفتار را برای شما معنی دار سازد.

3-  بلافاصله پس از مشاهده واقعه یا رویداد آن را ثبت كنید، زیرا ممكن است بخش هایی از آن را فراموش كنید.

4-  هر یك مورد ثبت واقعه را به توصیف مختصری از یك رویداد محدود نمایید.

5-  توصیف واقعیت ها و تفسیر خودتان از آنها را از هم جدا كنید و تفسیر آن را به وقت دیگری موكول نمایید.

6-  هم موارد مثبت و هم موارد منفی رفتار را ثبت كنید.

7-  پیش از قضاوت و نتیجه گیری درباره رفتار یك دانش آموز تعداد كافی گزارش واقعه نگاری تهیه نمایید.

8-  در نوشتن گزارش واقعه نگاری تمرین كنید.

9-  با فكر و اندیشه قبلی به سراغ واقعه نگاری نروید. سعی كنید رفتارهای دیگر دانش آموز را در مورد كارهای فعلی اش دخالت ندهید.

10-  در واقعه نویسی باید محیط و موقعیتی كه واقعه در آن رخ داده نیز ذكر شود.